Vừa nghe tin ĐGH Gioan XXIII đau nặng cũng như khi được biết ngài băng hà, không những trên 500 triệu tín đồ công giáo, mà còn cả thế giới đều xúc động và thương tiếc Ngài .

Chỉ trong vòng không đầy 5 năm, kể từ ngày được chọn làm Giáo hoàng (28-10-58)Cho đến ngày mệnh chung (3-6-63) đức Gioan XXIII, vị Giáo hoàng mà người ta đã gọi là ‘Giáo hoàng giao thời’ ấy đã làm được những công trình vĩ đại và nhất là đã chinh phục được lòng tôn trọng , kính phục , yêu mến của mọi hạng người trong xã hội.

Ngày nay báo chí thế giới không ngớt ca tụng Ngài : Họ gọi ngài là Giáo hoàng của thời đại, Giáo hoàng của Công đồng Vatican, Giáo hoàng của hòa bình, Giáo hoàng của cải cách xã hội. –Hình ảnh của Ngài đã ăn sâu vào tâm trí mọi người, bất luận họ ở giai cấp nào, tôn giáo nào .

Để tưởng niệm người Cha chung, chúng tôi muốn nhắc lại trong bài này cuộc cải cách xã hội mà đức Gioan XXIII đã đem lại cho thế giới trong thông điệp MATER ET MAGISTRA .

Bảy mươi năm sau thông điệp Rerum Novarum của Đức Léo XIII và 30 năm sau thông điệp Quadragesimo Anno của Đức Pio XI , MATER ET MAGISTRA của Đức Gioan XXIII đến trả lời cho những nhu cầu và thắc mác mới của xã hội ngày nay .

Từ ngày được công bố(14-7-61) thông điệp Mater et Magistra đã được hoan nghênh nhiệt liệt. Báo chí công giáo và ngoài công giáo đã đăng bản Thông điệp hay nhũng bài bình luận đầy thán phục đối với lập trường của Đức Gioan XXIII về vấn đề xã hội . Ông Salleron viết trong báo Carrefour : “ Chúng ta có thể nói được rằng đây là một Thông điệp chuyển thời… Thông điệp này nhìn thẳng vào tương lai mạnh dạn tiến bước vào thế giới xáo trộn ngày nay …Thông điệp này biểu dương lòng tin tưởng vào chân lý, công bình và tình thương, để đương đầu với những ngày mai không nhạc điệu mà Đức Giáo Hoàng can đảm hy vọng có thểbieens thành một bài ca công giáo”. Nhiều học giả khác cho rằng MATER ET MAGISTRA là một THÔNG ĐIỆP CÁCH MẠNG mở đường mới mẻ, hợp thời đem anh sáng Chúa Kitô chiếu soi và dẩn dắt loài người của thế hệ ngày nay sống trong hạnh phúc thật ở trần gian và hướng mắt vể cùng đích của mình.

Nhập đề bức thông điệp, Đức Gioan XXIII long trọng tuyên bố sứ mệnh của Giáo hội là bảo tồn và truyền bá chân lý để dẩn dắt loài người trên con đường chính.Ngài nói :

“Là MẸ và là THẦY các dân tộc,Giáo hội phổ thế đã đươc Đức Giêsu Kitô lập nên để mọi người qua các thế hệ, tìm được trong Giáo hội và trong tình yêu của Giáo hội, sự sống tràn đầy cao cả hơn và một mối bảo đảm cho phần rỗi. Đấng sáng lập chí thánh đã trao cho Giáo hội của Người rường cột và nền móng của chân lý- hai sứ mệnh này : sinh thêm nhiều con cái và giáo dục dẫn đưa họ bằng cách đem tình mẫu tử săn sóc lo lắng đến đời sống cá nhân và các dân tộc, mà Giáo hội đã luôn luôn chăm chú tôn trọng và che chở giá trị của họ .”

Giáo hội luôn luôn trung thành với sứ mệnh cao cả đó. Là “Thầy”, Giáo hội luôn đưa ánh sáng khắp nơi. Là “Mẹ”theo gương Chúa Kitô, Đấng đã xúc động trước đoàn dân không có của ăn và đã dùng quyền năng của Người để nuôi sống. Giáo hội cũng mãi mãi bênh vực che chở những người đau khổ, yếu đuối và cương quyết nâng cao ngọn đuốc bác ái, kêu gọi những người thiện tâm can đảm lảnh lấy trách nhiệm của mình đối với đồng loại đang rên siết vì bất công và vì sự vô tâm của kẻ khác.

Sau khi nhắc lại những lời dạy của các vị Giáo hoàng trước về vấn đề kinh tế, cần lao và tư hữu, đức Gioan XXIII đề cập đến những hoàn cảnh mới của thờii đại ta.

Trong lãnh vực khoa học, kỹ thuật , kinh tế ; Phát minh nguyên tử lực, những áp dụng đầu tiên vào chiến tranh và ngày nay càng ngày càng được hướng về những mục đích hòa bình, tiến bộ của máy móc tự động, cơ hóa nông nghiệp, di chuyển mau chóng và cả đến cuộc chinh phục không gian, tất cả đang đưa bước tiến của nhân loại cách say nhiệt .

Trong lãnh vực xã hội , việc học vấn lan rộng, các nghiệp đoàn tiến triển mau lẹ , đời sống trở nên an nhàn đầy đủ hơn và sự chia rẽ giữa các giai cấp cũng bớt đi ; nhưng người ta cũng nhận thấy kỹ nghệ lên rất cao và nông nghiệp sa sút, sự cách biệt giữa các nước tân tiến và những quốc gia kém mở mang .

Trong lãnh vực chính trị, người ta thấy phần đông dân chúng tham gia vào đời sống công cộng, sự hiện diện của chính quyền trong mọi phạm vi đời sống của con người. Thêm vào đó , lịch sử cho ta chứng kiến cuộc tranh thủ độc lập của nhiều quốc gia đã đi đến thành công, chính sách thuộc địa lùi bước, và giữa các dân tộc, những mối tương quan mỗi ngày một sâu rộng hơn nhờ các tổ chức quốc tế trên mọi lãnh vực hoạt động kinh tế , xã hội ,văn hóa , chính trị .

Đức Gioan XXIII còn nêu lên một ít hiện tượng của xã hội ngày nay là việc xã hội hóa nhiều địa hạt hoạt động của một quốc gia vì ích chung. Ngài cũng nhận xét một vài vấn đề có tính cách mới mẻ quan trọng, như sự kiện dân chúng ở thôn quê bỏ đồng ruộng kéo lên tỉnh thành và sự kiện nhiều người cho rằng việc hạn ché sinh sản là một điều cần thiêt vì trái đất nầy không đủ cung cấp vật thực cho mọi người .

Đến đây, ĐGH chú ý đến mức sống quá chênh lệch trong xã hội, mức sống của các quốc gia tân tiến rất cao, còn các nước chậm tiến sống trong thiếu thốn, nghèo nàn tún đói, thiếu hẳn những gì là cần thiết nhất đối với con người. Đức Gioan XXIII kêu gọi sự hợp tác giữa các dân tộc để đưa các dân tộc chậm tiến ra khỏi cảnh ngu dốt và đói khát .

Nêu lên các vấn đề hiện tại, ĐTC cũng đem đến những giải pháp rất thực tế và hiệu lực, nếu những người có trách nhiệm biết can đảm đem ra thi hành .

Trong xã hội, liên lạc giữa cá nhân và cá nhân, cá nhân với đoàn thể, chính quyền và cá nhân, quốc gia với quốc gia, chỉ có thể thực hiện tốt đẹp một khi người ta hiểu biết giá trị của con người, tôn trọng nhân vị và đem công bình bác ái vào mọi công việc.

Để dân quê yêu nghề nông không còn muốn kéo nhau về tỉnh thành, Đức Gioan XXIII đề nghị cần phải làm sao cho các vùng thôn quê cũng đủ phương tiện cho đời sống, cần phải giúp đỡ vốn liếng, lập nên những bảo hiểm, bảo vệ giá cả nông sản và cho họ dược đào tạo nghề nghiệp xứng đáng.

Trả lời thắc mắc của thế giới ngày nay lo lăng trước viễn tượng địa cầu bất lực nuôi sống loài người mỗi ngày mỗi thêm đông đảo. ĐGH tuyên bố rằng: Nhân loại không thể lâm nguy trong một tương lai gần đây. Ngoài sự tin tưởng vào Thiên Chúa nhân lành và khôn ngoan ĐGH kêu gọi sự cố gắng mới trong lãnh vực khoa học và tình đoàn kết giữa các dân tộc để giải quyết vấn đề đói khổ trên thế giới, chú không phải dùng những biện pháp chống luân lý và phs hoại sự sống như việc hạn chế sinh sản. Nhân dịp này , ĐGH nhắc lại sự thánh thiện của sự sống của gia đình bất khả ly .

Đối với các nước chậm tiến, Đức Gioan XXIII yêu cầu các nước tiên tiến phải giúp đỡ trong tinh thần huynh đệ. Viện trợ cac nước chậm tiến về mặt thực phẩm, cách riêng về mặt kỹ thuật, kinh tế, để thúc đẩy bước tiến của các quốc gia đó. Muốn thực hiện được như thế , cần phải có một tinh thần vị kỷ lớn lao, không nuôi những ý nghĩ đô hộ, bá chủ và hoàn toàn đặt những mục đích chính trị ra ngoài. Trong lúc viện trợ, các nước tân tiến phải biết tôn trọng những đặc tính riêng của mổi nước, tôn trọng giá trị con người .

Sau cùng Đức Gioan XXIII khuyên bảo và huấn dụ mọi người hãy bước theo các tôn chỉ trên, hãy ý thức và đem thực hành những nguyên tắc cơ bản của đời sống xã hội.

Qua thông điệp Mater et Magistra, chúng ta nhận thấy lòng nhân hậu và tình thương của Đức Gioan XXIII cũng như sự sáng suốt của người trong vấn đề xã hội. Ngài cúi mình trên mọi đau khổ tinh thần và thể xác của nhân loại. Ngài là hiện thân của tình yêu Thiên Chúa giữa một thế giới đầy chia rẽ và căm thù .

Ngày nay, Ngài đã khuất bóng . Nhung hình ảnh nhân hậu của Ngài vẫn sống mãi trong tâm hồn mổi người .

LM Nguyễn Tự Do
(Kim Thông –Trich từ Ns ĐMHCG 7/1963 )