(Ảnh: Valentina Proskurina/Shutterstock)
Cắn một miếng ớt và bạn cảm thấy lưỡi của mình nóng rát, mặc dù nhiệt độ thật sự trong miệng không thay đổi. Cách thức tương tự cũng xảy ra với bạc hà.

Bạc hà là một loại thảo mộc với đặc tính mát lạnh, phổ biến trong cả thực phẩm lẫn dược phẩm trên khắp thế giới. Sự mát lạnh của nó đến từ một loại dầu dễ bay hơi được gọi là tinh dầu bạc hà (menthol). Loại hóa chất giống sáp và kết tinh này kích hoạt những cơ quan cảm thụ cái lạnh trong các tế bào. Tinh dầu bạc hà là lý do vì sao thuốc ho, kem đánh răng và kẹo cao su bạc hà lại làm cho miệng bạn cảm thấy lạnh cóng.

Có hàng trăm loại bạc hà khác nhau. Khi cần thiết hầu hết chúng có thể dùng thay thế lẫn nhau, nhưng có một số sự khác biệt cần chú ý.

Nhìn chung, các loại bạc hà giàu tinh dầu, như húng cay (bạc hà á – corn mint), thích hợp cho dược phẩm, trong khi các loại bạc hà ngọt và dịu hơn với lượng tinh dầu tối thiểu, như bạc hà lục, là lựa chọn vượt trội cho thực phẩm và đồ uống. Bạc hà cay là giống lai có nhiều tinh dầu hơn bạc hà lục nhưng lại ít hơn bạc hà á, do đó chúng được dùng cho cả thực phẩm lẫn dược phẩm. Tuy nhiên, trẻ em và những người nhạy cảm có lẽ cảm thấy một miếng bạc hà cay có vị quá mạnh, và họ thường được cho chọn dùng bạc hà lục.

Quảng cáo

Hình minh họa cây bạc hà lục của Franz Eugen Köhler, năm 1887 (Ảnh: Public Domain).

Chất làm giảm đau bao tử

Bạc hà có nhiều công dụng về chữa trị, nhưng có lẽ được biết đến nhiều nhất là khả năng chữa trị nhiều vấn đề về tiêu hóa. Các chứng đầy hơi, ợ nóng, buồn nôn, ốm nghén, co thắt dạ dày, và hơi thở có mùi hôi đều có thể được cải thiện bởi một chút bạc hà.

Trong quyển sách “Hiệu thuốc xanh lá cây” (The Green Pharmacy) của mình, chuyên gia thảo dược và trước đây là nhà thực vật học của Cục Nghiên cứu Nông Nghiệp thuộc Bộ Nông Nghiệp Mỹ, tiến sĩ James A. Duke đã ca tụng công dụng hỗ trợ tiêu hóa của bạc hà, điều mà thậm chí các cơ quan điều phối của Mỹ cũng không thể thấy được giá trị của chúng.

“Hầu hết các chuyên gia thảo dược, gồm cả bản thân tôi, có một mối quan tâm đặc biệt với khả năng của bạc hà cay trong việc làm dịu chứng khó tiêu,” tiến sĩ Duke viết. “Tôi cần đến bạc hà cay nhiều hơn từ năm 1990, khi Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đưa đến cho tôi một trường hợp không thấu hiểu tồi tệ bằng cách phán quyết rằng bạc hà cay không có hiệu quả đối với chứng đau bụng. Điều này không có nghĩa rằng bạc hà cay vô dụng. Một cách thẳng thắn, điều này có nghĩa rằng đánh giá của FDA mới là vô dụng.”

Sự không nhất quán này là do vài đề tài nghiên cứu không ủng hộ khả năng làm giảm nhẹ các vấn đề tiêu hóa của bạc hà, mặc dù hầu hết các nghiên cứu khác đều công nhận. Hơn nữa, khả năng làm dịu bao tử đã nổi tiếng từ vài nghìn năm nay. Các văn tự về y khoa cổ xưa nhất thế giới đều để xuất bạc hà đối với các chứng khó tiêu. Commission E – một cơ quan của Đức chuyên đánh giá công dụng của các loại thảo dược – vẫn đề nghị dùng bạc hà.

Hình minh họa cây bạc hà cay của Franz Eugen Köhler, năm 1887 (Ảnh: Public Domain)

Cơn đau và chứng sưng viêm

Đôi khi một loại bạc hà có hương vị mạnh làm bạn cảm giác quá mát lạnh vì nó cay. Đặc biệt bạc hà cay có cái tên đó là do đặc tính cay-mát của nó. Điều này có nghĩa rằng nó không chỉ có tác dụng làm tê, mà còn làm tăng tuần hoàn máu. Chính điều này làm cho bạc hà là một loại thảo dược tuyệt hảo dành cho các cơn đau.

Một nghiên cứu của Đức từ năm 1996 đã tìm ra rằng tinh dầu bạc hà pha loãng khi xoa lên trán có hiệu quả đối với cơn đau đầu tương đương liều lượng 1.000 milligram acetaminophen (Tylenol – một hợp chất có tác dụng giảm đau và hạ sốt).

Cảm lạnh và cúm

Khi bạn bị nhiễm trùng, hãy nhớ đến bạc hà. Nó không những có hiệu quả đối với chứng viêm dạ dày, mà còn chữa trị cả các triệu chứng viêm đường hô hấp. Sự bốc hơi gây mát lạnh của tinh dầu bạc hà làm giảm các cơn nhức nhối và đau đớn, làm mở các lỗ chân lông để giảm sốt và tạm thời làm giảm sự tắt nghẽn vùng xoang mũi cũng như các cơn ho.

Bạc hà còn giúp bạn phòng tránh bệnh tật. Nó có đặc tính kháng khuẩn và kháng vi-rút, cũng như giàu vitamin C nhằm hỗ trợ cho hệ miễn dịch. Tinh dầu bạc hà là hóa chất phổ biến trong nha khoa hiện đại không chỉ vì hương vị tuyệt vời của nó mà còn bởi vì nó còn thực sự làm giảm nhiễm trùng, thậm chí đối với những loài có khả năng kháng thuốc.

Mentha arvensis còn được biết đến với tên bạc hà dại, bạc hà á, hay bo he (tên tiếng Hoa). Minh họa bởi A.G. Dietrich, năm 1837. (Ảnh: Public Domain)

Mentha arvensis còn được biết đến với tên bạc hà dại, bạc hà á, hay bo he (tên tiếng Hoa). Minh họa bởi A.G. Dietrich, năm 1837. (Ảnh: Public Domain)

Cách dùng

Hãy ăn chúng. Trong cái nóng mùa hè, bạc hà lại mọc một cách dư thừa đến nỗi nó cầu mong bạn sử dụng chúng mỗi ngày. Thêm vài lá vào ngò tây băm nhuyễn để có món xà lách tabbouleh mát lạnh. Bạc hà cũng rất hợp với các món xà lách mùa hè khác. Kết hợp bạc hà lục với dưa hấu cắt hình khối và nước cốt chanh cũng là một mẹo để giảm nóng.

Thử dùng trà. Với những khó chịu trong tiêu hóa, hãy thử trà bạc hà. Bạc hà khô thì dễ dùng hơn bạc hà tươi, bởi vì bạn không cần quá nhiều để làm một thức uống quá đậm. Tuy nhiên, cần chắc rằng bạc hà của bạn phải có mùi vị mạnh. Một túi trà bạc hà cũ vẫn có thể làm đậm khi cho vào nước sôi, nhưng nếu mùi vị của nó bị bay mất hay không còn tí tinh dầu nào thì sẽ không còn tác dụng chữa trị nữa.

Để pha món trà bạc hà, đun sôi nước và tắt bếp. Cho lá bạc hà vào và ủ tối thiểu 20 phút. Việc này giúp tránh tinh dầu bị bay hơi. Thưởng thức nóng hay lạnh đều được.

Dầu thoa cho cơ bắp. Vì nó có tính chất giảm đau, tinh dầu bạc hà thường được thêm vào các loại dầu thoa cơ bắp. Nếu bạn chọn dùng tinh dầu bạc hà cay thuần túy, cần đảm bảo rằng phải pha loãng nó với dầu nền (hạnh nhân, dừa hay ô liu) để tránh phản ứng ở da.

Viên nang dành cho hội chứng ruột bị kích thích (IBS). Hãy dùng viên nang dầu bạc hà cay dành cho đường ruột. Trà bạc hà và cồn thuốc giảm tác dụng ngay khi chúng ra khỏi bao tử. Trong khi vỏ bọc viên nang đảm bảo rằng tinh dầu sẽ di chuyển đến tận ruột già mà vẫn còn nguyên vẹn. Không nuốt tinh dầu bạc hà trực tiếp mà không có vỏ bọc vì nó có thể làm bỏng miệng và thực quản.

Sự thật thú vị về bạc hà

Mọc nhanh và mạnh. Như các loại thảo dược khác, bạc hà là một loại thực vật sinh sôi nhanh chóng mà có thể dễ dàng trở thành một loại cỏ dại gây khó chịu. Để tránh bạc hà chiếm trọn khu vườn của bạn, hãy trồng chúng trong các thùng chứa.

Ưa nước. Dừng để bạc hà bạn trồng bị quá khô. Chúng rất ưa nước, đó là lý do vì sao chúng thường mọc hoang dã ở gần sông hồ.

Dễ phát hiện. Mùi hương và cấu trúc lá quen thuộc làm cho bạc hà rất dễ được nhận biết. Một đặc điểm bạn có thể tìm thấy giữa các loại bạc hà là cuống có hình vuông.

Bạc hà Corsican (Ảnh: Glamorous Images/Shutterstock)

Một loại khác. Bạc hà corsian, một chủng loại bản địa nước Ý, trông khác biệt với hầu hết các loại bạc hà. Thay vì có cuống dài, bạc hà corsian trông giống như các loại cỏ mọc sát đất. Nó có lá bé xíu tạo thành một tấm thảm dày, có mùi bạc hà. Giống cây mỏng manh, giàu tình dầu bạc hà này được dùng làm tăng mùi vị cho rượu mùi bạc hà, Crème de Menthe.

Kiểm soát sâu bọ có hại. Con người nói chung đều thích mùi bạc hà, nhưng các sinh vật sống khác (côn trùng, chuột các loại) thì không. Bạc hà xua đuổi côn trùng, do đó vài người làm vườn đặt các chậu trồng bạc hà gần khu vực trồng rau quả vốn thường bị tấn công bởi rệp.

Lựa chọn của Trung Hoa cổ đại. Loại bạc hà được chọn lựa bởi các nhà thảo dược Trung Hoa truyền thống là loại giàu tinh dầu bạc hà gọi là “bo he”, có nghĩa là “huệ nước mỏng manh.”

Tên của nữ thần Hy Lạp. Từ tiếng Anh của bạc hà bắt nguồn từ một nhân vật truyển thuyết cổ đại Hy Lạp tên Minthe. Theo truyền thuyết, Minthe là một nữ thần nước xinh đẽp đã được Hades, chúa tể thế giới dưới mặt đất, để ý. Sự thu hút này làm cho Persephone, vợ của Hades, ghen tuông. Bà biến nữ thần này thành một giống cây vô tri, mảnh khảnh – mà người ta chẳng e dè gì mà không dẫm đạp lên. Vẫn còn bị say đắm, Hades đã ban cho loài cây này mùi bạc hà đặc trưng.

Tác giả: Conan Milner, Epoch Times | Dịch giả: Minh Phát