Mấy ngày nay người ta chia sẻ với nhau, nói với nhau nhiều về chuyện “thần dữ đội lốt thần lành”. Chuyện này xem chừng ra đâu có gì lạ đâu. Ở đâu, thời nào cũng thế mà !

Ông bà ta đã nói rồi mà : Bề ngoài thơn thớt nói cười ! Mà trong bụng cả bồ dao găm.

Mặt nạ không biết đắt hay rẻ nhưng con người ta thường hay đeo mặt nạ để mà sống.

Mặt nạ được biết đến là một vật thể thường được phủ hay đeo vào mặt người nhằm hóa trang trong các hoạt động tế lễ, trình diễn, giải trí, hay trong các hoạt động nhạy cảm, nguy hiểm mà người ta muốn giấu mặt thật. Còn theo nghĩa bóng, mặt nạ dùng để ám chỉ sự trí trá, giả tạo trong hành xử của một bộ phận người trong xã hội.

Chúng ta đang sống trong thời đại công nghệ 4.0. Với thời đại này, các nhà khoa học tạo ra mặt nạ siêu thực giống như mặt người thật không có gì khó. Và loại mặt nạ này quả là có thể làm rối mắt người xem, nhưng nếu nhìn kỹ, nhìn lâu thì trước sau cũng nhận ra, bởi bản chất nó vẫn là mặt nạ tĩnh, mặt nạ đồ vật, mặt nạ “chết”. Thế nhưng trong xã hội, điều đáng lo hơn là có những người đeo một thứ mặt nạ bên ngoài rất tươi tắn, tử tế chỉ nhằm làm tấm bình phong che đậy bản chất mờ ám, dối trá của mình. Người đời gọi đó là người đeo “mặt nạ sống”.

Gần đây, chúng ta thấy chương trình gọi là trí khôn nhân tạo AI đã làm ra những hình ảnh giả mà trông không khác thật là mấy. Đôi khi nhìn những hình ảnh ấy mà không khéo thì dễ bị lừa.

Gọi là “mặt nạ sống” vì cái mặt nạ này có thể thiên biến vạn hóa, thể hiện dưới muôn hình vạn trạng trong từng hoàn cảnh ứng xử, cốt để mang lại lợi ích cho người mang chiếc mặt nạ đó. Thậm chí không ít người đeo “mặt nạ sống” thường có mưu cao kế sâu, “tiếu lý tàng đao” (nụ cười giấu dao), “khẩu mật phúc kiếm” (miệng có mật ngọt, bụng mang đao kiếm). Ông cha ta gọi đó là những người “Miệng nam mô, bụng một bồ dao găm”, hay “Bề ngoài thơn thớt nói cười/ Mà trong nham hiểm giết người không dao”

Có ý kiến rằng: Đồng xu tuy hai mặt nhưng chỉ có một mệnh giá; con người tuy một mặt nhưng sao lại có nhiều kẻ sống hai lòng? Có người nói với tôi : Nó sống 2 mặt cũng còn đỡ ! 4 hay 8 mặt nữa kìa !

Người xưa có câu “Sông sâu mười thước dễ đo/ Con người một thước không đo nổi lòng”. Những người “không đo nổi lòng” không ai khác chính là những kẻ hai lòng, sống hai mặt một cách hết sức giảo hoạt để dễ bề kiếm chác, chiếm đoạt lợi ích (vật chất, tinh thần) một cách tinh vi mà người đời không dễ bề nhìn thấy.

Sống trong cuộc đời, có lúc vì hồn nhiên, chất phác, đôi khi nhẹ dạ, tự tin và lại bị thu hút, hấp dẫn bởi những vẻ hào nhoáng bên ngoài mà cách nhìn nhận của chúng ta thường thấy phần nổi của tảng băng, trong khi phần chìm sâu bên dưới mới nói lên bản chất của sự việc thì chúng ta hoặc là thờ ơ không để ý, hoặc là không đủ tỉnh táo, sáng suốt để nhận diện thấu đáo. Hệ quả kéo theo là những người đeo “mặt nạ sống” vẫn len lỏi, quẩn quanh lượn lờ trước mặt mà chúng ta không hề hay biết.

Người nào đeo “mặt nạ sống” cũng đáng ngại. Nhưng quan ngại hơn là một bộ phận quan chức thời nay tinh vi “đeo” chiếc mặt nạ ấy trên khuôn mặt họ mà người đời không dễ trông thấy bằng mắt thường. Bởi họ đã khôn khéo ngụy trang nhân cách, bên ngoài thì “tô son trát phấn” bằng những lời nói có cánh, ý tứ hay, diễn thuyết giỏi, hùng biện tốt; khi trên đăng đàn, ở chốn đám đông, đứng trước tập thể thì thể hiện ta là người “trên thông thiên văn, dưới tường địa lý, giữa hiểu lòng người”, chuyện gì họ cũng có thể nói như “rót mật vào tai” người nghe, nhưng thực chất bản tính lại nhỏ nhen, ích kỷ, làm cái gì cũng chỉ muốn mang lợi lộc cho mình trước hết mà không hoặc rất ít nghĩ đến lợi ích của người khác, của tập thể, cộng đồng. Dạng quan chức này có đặc điểm chung là thường nói hay làm dở, nói một đằng làm một nẻo; giọng điệu thì tươi tắn, hào sảng, nhân nghĩa nhưng thực tế đó chỉ là tấm bình phong để che đậy, giấu giếm bản chất tham danh háo lợi của mình.

Thế nhưng rồi chúng ta thấy như người đời đúc kết, cái kim trong bọc lâu ngày cũng lòi ra, “phấn son” được tô điểm trên những khuôn mặt đeo mặt nạ ấy sẽ dần phôi pha, mai một. Đối với những người ngụy trang nhân cách bằng thứ mặt nạ siêu tinh vi, nếu không bị “lột trần” bởi sự quang minh chính đại của luật pháp thì trước sau cũng bị rơi rụng trước hàng triệu “con mắt thần” soi xét của nhân tâm, đạo lý.

Thời Chúa Giêsu, Chúa Giêsu cũng đã nặng lời lên án những người sống giả tạo, sống theo kiểu đạo đức giả.

Thói đạo đức giả là bạn đồng hành với tâm lý cả tin. Ở đâu có sự cả tin thì ở đó thói đạo đức giả còn đất sống. Nhưng một điều rất nên bàn thêm, đó là trong cuộc sống hiện tại một số người hơi cứng nhắc khi đánh đồng lối sống tế nhị, có văn hóa vào chung một rọ với kẻ đạo đức giả. Từng thấy có người với lối sống khiêm nhường, nhã nhặn, chấp nhận thua thiệt nhưng lại bị những người khác cho là đạo đức giả.

Vì vậy, cũng cần phân biệt rạch ròi đâu là sự giả hiệu, đâu là sự chân thành.

Chúng ta đang sống trong thời hiện đại, rất cần những thái độ ứng xử văn hóa, văn minh. Thực ra, để phân biệt thật giả cũng không quá khó khăn. Nếu tinh tường và từng trải, ta cũng có thể tránh được bị thói đạo đức giả lừa phỉnh. Cách tốt nhất là hãy có thói quen nhìn vào việc làm của họ chứ không nghe lời họ nói.

Thước đo hữu hiệu nhất là xem việc làm của họ có thực sự giúp cho mọi người, cho tiến bộ xã hội hay không? Điều khác biệt tuyệt đối là đạo đức nhằm hướng thiện còn thói đạo đức giả thực hành cái ác. Có một nhà kinh tế đã nói, đại ý: nạn hàng giả làm suy sụp cả một nền kinh tế của một đất nước.

Ở cái xã hội mà người ta thích mặt nạ và những lời thảo mai thì sự giả dối càng lên ngôi. Những ai sống với cái mặt mộc cũng như những lời tự đáy lòng thường hay bị ghét và trù dập.

Chúng ta luôn bị giằng có sống giữa cái thật và cái giả. Sợ nhất là đi đâu cũng thấy giả để rồi ta cũng sống giả theo. Câu chuyện thần dữ đội lốt thần lành cũng là câu chuyện nhắc nhở bản thân chúng ta. Coi chừng chúng ta cũng đang đội lốt thần lành đàng sau con người mưu mô tính toán xảo quyệt của chúng ta.

Lm. Anmai, CSsR